De crisis en daaropvolgende oorlog tussen Rusland en Oekraïne, die teruggaat tot 2014, hebben hun wortels in een complexe mix van historische, geopolitieke en binnenlandse factoren. Hier volgt een samenvatting van de afgelopen dertien jaar, vanaf de aanloop tot de crisis tot de situatie op 26 februari 2025.
### Aanloop en redenen voor de crisis (2012-2014)
De spanningen begonnen te escaleren eind 2013, toen de pro-Russische Oekraïense president Viktor Janoekovytsj onder druk van Rusland afzag van een associatieverdrag met de Europese Unie (EU). Dit verdrag zou Oekraïne economisch en politiek dichter bij het Westen brengen, iets wat Rusland zag als een bedreiging voor zijn invloedssfeer. Oekraïne, dat na de val van de Sovjet-Unie in 1991 onafhankelijk werd, balanceerde al jaren tussen oost en west. De afwijzing van het EU-verdrag leidde tot massale pro-Europese protesten in Kiev, bekend als de Euromaidan-beweging. Deze protesten groeiden uit tot een bredere roep om democratie en een einde aan corruptie. In februari 2014 escaleerde de situatie toen Janoekovytsj na gewelddadige confrontaties, waarbij meer dan 100 demonstranten omkwamen, naar Rusland vluchtte. Een interim-regering nam de macht over, wat door Moskou werd gezien als een door het Westen gesteunde staatsgreep.
Rusland vreesde dat Oekraïne verder zou opschuiven naar de EU en de NAVO, een militaire alliantie die het als een existentiële bedreiging beschouwt. Dit werd versterkt door Oekraïnes eerdere belofte in 1994 (Memorandum van Boedapest) om kernwapens op te geven in ruil voor veiligheidsgaranties van Rusland, de VS en het VK – garanties die Rusland later schond.
### Belangrijke incidenten (2014-2022)
Direct na de val van Janoekovytsj greep Rusland in. In maart 2014 annexeerde het de Krim, een Oekraïens schiereiland met een Russische meerderheid en strategische betekenis door de Zwarte Zeevloot in Sebastopol. Dit gebeurde na een controversieel referendum dat internationaal niet werd erkend. Tegelijkertijd steunde Rusland pro-Russische separatisten in Oost-Oekraïne (Donbas-regio), wat leidde tot de oprichting van de zelfverklaarde Volksrepublieken Donetsk en Loegansk. Dit regionale conflict kostte tussen 2014 en 2022 meer dan 14.000 levens en verplaatste 1,5 miljoen mensen.
Een cruciaal incident was het neerhalen van vlucht MH17 in juli 2014 boven Oost-Oekraïne, waarbij 298 mensen omkwamen, onder wie 196 Nederlanders. Onderzoek wees op een Russische raket, afgevuurd door separatisten met steun van Moskou, wat de westerse veroordeling van Rusland versterkte. Ondanks pogingen tot de-escalatie via de Minsk-akkoorden (2014-2015), die een staakt-het-vuren en autonomie voor de Donbas beoogden, bleef het conflict sluimeren.
De spanningen liepen opnieuw op in 2021, toen Rusland troepen verzamelde aan de Oekraïense grens. Op 24 februari 2022 lanceerde Rusland een grootschalige invasie, die het een “speciale militaire operatie” noemde, met als doel Oekraïne te “demilitariseren” en “denazificeren” – claims die breed werden verworpen. Dit markeerde de overgang van crisis naar open oorlog.
### De oorlog (2022-2025)
De invasie begon met aanvallen op steden als Kiev, Charkov en Marioepol. Oekraïne bood onverwacht felle weerstand, gesteund door westerse wapens en sancties tegen Rusland. In 2022 boekte Rusland aanvankelijk terreinwinst, maar Oekraïense tegenoffensieven heroverden gebieden rond Kiev en Cherson. Rusland focuste daarna op de Donbas en annexeerde in september 2022 vier Oekraïense regio’s na schijnreferenda, een stap die internationaal werd veroordeeld.
De oorlog veroorzaakte immense humanitaire schade: miljoenen Oekraïners vluchtten, steden werden verwoest, en beide zijden leden zware verliezen. Rusland gebruikte energie en voedsel als wapens, zoals het blokkeren van graanexporten via de Zwarte Zee, wat wereldwijd voedselcrises verergerde. In 2023 en 2024 bleef het front grotendeels statisch, met loopgravenoorlog en drones als dominante factoren. Begin 2025 waren er tekenen van vredesgesprekken, mogelijk in Riyad, maar zonder duidelijke doorbraak.
### Posities van actoren
– **Verenigde Staten**: De VS veroordeelden Rusland scherp en leverden miljarden aan militaire steun aan Oekraïne, waaronder raketten en tanks, om Ruslands expansie te counteren. Sancties richtten zich op Russische banken en oligarchen. Sommigen speculeren dat de VS in 2025, onder een mogelijke nieuwe regering, een deal met Rusland overweegt, waarbij Oekraïne buiten onderhandelingen blijft.
– **Europese Unie**: De EU steunde Oekraïne met financiële en militaire hulp (zoals de EUMAM-trainingsmissie) en nam Oekraïne in 2022 op als kandidaat-lid. Sancties tegen Rusland, zoals het afsluiten van SWIFT voor Russische banken, troffen ook Europa’s energievoorziening. Landen als Polen en de Baltische staten pleiten voor harde maatregelen, terwijl Hongarije terughoudender is.
– **China**: Officieel neutraal, steunt China Rusland indirect via handel en diplomatieke rugdekking. Het vreest een westerse overwinning die de VS sterker maakt en stelt “vredesplannen” voor die Rusland bevoordelen. China’s belang ligt in een multipolaire wereldorde waarin het invloed wint.
– **Andere actoren**: Noord-Korea en Iran leverden wapens aan Rusland, waaronder drones en raketten, wat hun rol als anti-westerse bondgenoten versterkte. Turkije speelde een dubbelrol, met wapenleveringen aan Oekraïne en bemiddeling (bijvoorbeeld de graandeal van 2022). India bleef neutraal maar kocht goedkope Russische olie, wat Moskou economisch steunde.
### Huidige stand (februari 2025)
Na drie jaar oorlog is het conflict vastgelopen, met Rusland dat delen van Oost- en Zuid-Oekraïne bezet en Oekraïne dat vasthoudt aan herovering van al zijn grondgebied. De economische tol is enorm: Rusland leunt op reserves en bondgenoten, terwijl Oekraïne afhankelijk is van westerse steun. Vredesonderhandelingen lijken in zicht, maar eisen – zoals Ruslands terugtrekking versus Oekraïnes NAVO-ambities – botsen. De oorlog heeft de wereldorde herschikt, met een assertiever Rusland, een verenigder Westen en een opportunistisch China als hoofdrolspelers.
In dertien jaar groeide een politieke crisis uit tot een verwoestende oorlog, gedreven door Ruslands wens om Oekraïne in zijn invloedssfeer te houden en Oekraïnes streven naar westerse integratie. De uitkomst blijft onzeker, maar de gevolgen zijn wereldwijd voelbaar.
